زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه
 

بلغة المرام فی الرحلة الی بیت الله الحرام و الی المدینة النبویه





این مقاله درباره کتاب بلغة المرام، که سفرنامه حج، نوشته یحیی بن مطهر بن اسماعیل (۱۱۹۰-۱۲۶۸ق.) است می‌باشد.


۱ - معرفی اجمالی کتاب



کتاب بلغة المرام فی الرحلة الی بیت الله الحرام و الی المدینة النبویه شرح سفر حج نویسنده به سال ۱۲۱۱ق. است که بیشتر آن به صورت دریایی صورت پذیرفته است. آغاز این سفر از شهر صنعاء بوده و از راه خشکی، پس از عبور از قریه شجینه، روستایی در یمن در سرزمین‌های رامیه علیا،
[۱] معجم البلدان، ابراهيم احمد المصحفي،، ج۱، ص۸۵۱.
و سفر دریایی از بندر حدیده در ساحل دریای سرخ در ۲۵۰ کیلومتری صنعاء
[۲] معجم البلدان، ابراهيم احمد المصحفي، ج۱، ص۴۳۶.
تا جده ادامه یافته است؛

۲ - معرفی اجمالی نویسنده



نویسنده زاده ۱۱۹۰ق. در شهر صنعاء و از محدثان، تاریخ نگاران، ادیبان و فقیهان شهیر زیدیه در کشور یمن بوده است.وی تحصیلات خود را نزد پدر آغاز کرد و از دانشوران یمن از جمله محمد بن علی شوکانی (م. ۱۲۵۰ق.) بهره برد و به سال ۱۲۶۸ق. در ۷۸ سالگی درگذشت.
[۴] الاعلام، الزركلي، ج۸، ص۱۷۲.


۳ - موضوعات سفرنامه



وی در این سفرنامه با ریزبینی به وصف شرایط سفر دریایی و سختی‌های آن و مقایسه اش با سفرهای زمینی پرداخته است. وصف دقیق کشتی‌ها و ادوات آن‌ها با ترسیم نقشه فنی کشتی‌ها
[۶] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۶.
[۷] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۷.
چگونگی غواصی و صید ماهی و مباحثی درباره دریانوردی در آن روزگار
[۸] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۱.
وصف دقیق جغرافیایی و اقلیمی و سیاسی شهرهای میان راه، توضیح عادات و رسم‌ها و خلق و خوی مردم بعضی مناطق به ویژه مکه و مدینه ، معرفی کارگزاران
[۹] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۸.
[۱۰] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۹.
[۱۱] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۲.
[۱۲] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۹۵.
و چگونگی حکمرانی آن‌ها، و همچنین رسیدگی ماموران به حرمین شریفین از موضوعات سفرنامه هستند.

۴ - مباحث جغرافیایی کتاب



شرح مسیرهای آبی و خشکی و بنادر و جزایر مسیر حج
[۱۳] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۰.
[۱۴] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۴.
و معرفی حیوانات
[۱۵] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۲۸.
و گیاهان
[۱۶] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۴.
و شرایط جوی
[۱۷] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۲.
از مباحث جغرافیایی و اقلیمی کتاب به شمار می‌روند؛

۵ - مطالب مربوط به مکه و مدینه




۵.۱ - مباحث مکه


در مبحث جده، شرح دیده‌های نویسنده از قبر منسوب به حضرت حواء و ویژگی‌های شهر و مردم آن آمده است.
[۱۸] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۳.
[۱۹] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۴.

مطالب درباره مکه و مدینه به گونه دقیق‌تر آمده و بخشی مفصل را به خود اختصاص داده‌اند. نویسنده فاصله میان جده و مکه را دو روز گزارش داده است. بخشی از آگاهی‌های نویسنده در این بخش دارای آمار و ارقام هستند. او ابعاد کعبه را بیان کرده و سپس درهای مسجدالحرام
[۲۰] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۴.
[۲۱] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۹.
مقام‌های مذاهب چهارگانه اهل سنت
[۲۲] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۵.
[۲۳] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص ۵۹.
و موقعیت جغرافیایی آن‌ها را شمرده و ایجاد مقام‌های یاد شده را گونه‌ای بدعت و عاملی برای تفرقه مسلمانان دانسته که حکومت بنی عباس به سبب دشمنی با خاندان علی علیه‌السّلام و فاطمه زهرا بنا کرده است.
[۲۴] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۸.
مؤلف نقشه‌هایی از مکه را رسم نموده است. وی در یکی از نقشه‌های کعبه، به ذکر جهت قبله شهرهای گوناگون جهان پرداخته است؛ چنان که میان مقام ابراهیم و در کعبه را جهت قبله خراسان از جمله خوارزم یاد کرده است. درباره دیگر مناطق اسلامی نیز همین شیوه را در پیش گرفته است.
[۲۵] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۰.
[۲۶] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۱.
[۲۷] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۴.
[۲۸] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۶.
نویسنده در اثنای مباحث کعبه، فضیلت‌های ویژه برخی مقام‌های پیرامون آن را نیز به احادیث و آیات مستند کرده است.
[۲۹] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۷.


۵.۲ - مباحث مدینه


در مباحث مدینه، موقعیت دقیق جغرافیایی شهر، نام‌ها و موقعیت کوه‌ها و محل قبور شهدا در پیرامون مدینه را توضیح داده است. در این بخش نیز مانند کعبه، نقشه‌هایی از حرم نبوی رسم کرده است. وصف فضای داخلی حرم، محراب، منبر، روضه و همچنین قبر منسوب به حضرت فاطمه زهرا
[۳۰] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۰.
[۳۱] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۲.
[۳۲] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۷۸.
و چینش قبر مطهر پیامبر (ص) و قبور ابوبکر و عمر
[۳۳] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۵.
از مطالب این بخش هستند. در کنار این مطالب، به بیان فضیلت زیارت قبر پیامبر(ص) و دیگر قبور پرداخته و آن را به پشتوانه روایات، از منابع اهل سنت شمرده و نیز به اجماع علما، از سنت‌های پیامبر دانسته است.
[۳۴] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۳۲.
[۳۵] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۳۴.

یاد کردن از برخی رخدادهای تاریخی مانند حمله ابوطاهر قرمطی (۳۱۷ق.) به حجاز، از مطالب تاریخی این بخش است.ب
[۳۶] لغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۶.
در پایان مطالب مربوط به مکه و مدینه، بخشی به مقایسه فضیلت مکه و مدینه و نماز در حرمین و گزارش سخنان دانشوران در این باب اختصاص یافته و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
[۳۷] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۷۹
[۳۸] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۸۲.


۶ - معرفی آداب و رسوم حجاج



بخش‌هایی از کتاب، به آداب و رسم‌ها و ویژگی‌های کاروان‌های حاجیان مناطق گوناگون اختصاص یافته است؛ مانند چگونگی محمل مصری
[۳۹] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۸۵.
و شامی
[۴۰] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۸۵.
و تشریح سنت برخی حج گزاران در تزیین و تجهیز شتر با هدایا و شماری از دیگر رسم‌های ویژه ورود به مکه. نویسنده در فصول گوناگون کتاب و گاه به مناسبت ورود به منطقه یا شهری، به معرفی دقیق فقیهان و دانشوران نامدار مناطق گوناگون و آثار آن‌ها پرداخته است.
[۴۱] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۹۶.
[۴۲] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۵۷.
[۴۳] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۹۰.


۷ - طرح مباحث فقه زیدیه



از ویژگی‌های این کتاب، طرح مباحث علمی و فقهی از منظر فقه زیدیه است. از آن جا که نویسنده در شمار فقیهان بوده، اشاراتی بسیار به مباحث فقهی در باب حج دارد. همچنین در حین سفر به مناسبت برخورد با موضوعات گوناگون، به بیان مباحث فقهی و شرعی به علاوه نقد و نظر در آن‌ها پرداخته و آرای دانشوران را بررسی و سرانجام بهترین نظریه را انتخاب و ارائه کرده است.
[۴۴] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۰۷.
[۴۵] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۲۴.
[۴۶] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۲۹.


۸ - استناد به کتب مختلف



نویسنده در کنار دیده‌های شخصی خود، گاه به آثار مکتوب استناد کرده است؛ مانند: وفیات الاعیان
[۴۷] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۴.
، اخبار مکه ازرقی
[۴۸] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۸۲.
، کنز العمال
[۴۹] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۱۰.
، صحیح بخاری
[۵۰] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۰.
و صحیح مسلم
[۵۱] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۷۴.


۹ - بیان اخبار شایعات



بیان برخی شنیده‌های نویسنده از اخبار شایع در آن روزگار، از جمله شایعاتی درباره اهانت عجم به خلفای راشدین
[۵۲] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۷۹.
[۵۳] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۸۱.
و داستان قصد فرنگی‌ها برای سرقت بدن مبارک پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از مدفن مبارکش در این اثر آمده است.
[۵۴] بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۳.


۱۰ - وضعیت کتاب



کتاب بلغة المرام را عبدالله محمد حبشی و حسنی محمد ذیاب تحقیق کرده‌اند و پاورقی‌ها و منابع ذیل صفحات حاصل کوشش آن‌ها است. نشر دار السویدی ابوظبی به سال ۲۰۰۶م. این اثر را در قطع وزیری و ۲۲۵ صفحه چاپ کرده است. نکته شایان توجه، ثبت نادرست تاریخ ولادت و وفات نویسنده روی جلد کتاب است.

۱۱ - منابع مقاله



الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۸۹ق.[، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ معجم البلدان و القبائل الیمنیه: ابراهیم احمد المصحفی، صنعاء، دار الکلمه، ۱۴۲۲ق؛ معجم المؤلفین: عمر کحاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مکتبة المثنی.

۱۲ - پانویس


 
۱. معجم البلدان، ابراهيم احمد المصحفي،، ج۱، ص۸۵۱.
۲. معجم البلدان، ابراهيم احمد المصحفي، ج۱، ص۴۳۶.
۳. معجم المؤلفین، عمر کحّاله، ج۱۳، ص۲۳۱.    
۴. الاعلام، الزركلي، ج۸، ص۱۷۲.
۵. معجم المؤلفین، عمر کحّاله، ج۱۳، ص۲۳۱.    
۶. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۶.
۷. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۷.
۸. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۱.
۹. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۸.
۱۰. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۹.
۱۱. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۲.
۱۲. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۹۵.
۱۳. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۰.
۱۴. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۴۴.
۱۵. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۲۸.
۱۶. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۴.
۱۷. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۳۲.
۱۸. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۳.
۱۹. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۴.
۲۰. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۴.
۲۱. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۹.
۲۲. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۵.
۲۳. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص ۵۹.
۲۴. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۸.
۲۵. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۰.
۲۶. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۱.
۲۷. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۴.
۲۸. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۶.
۲۹. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۶۷.
۳۰. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۰.
۳۱. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۲.
۳۲. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۷۸.
۳۳. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۵.
۳۴. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۳۲.
۳۵. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۳۴.
۳۶. لغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۶.
۳۷. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۷۹
۳۸. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۸۲.
۳۹. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۸۵.
۴۰. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۸۵.
۴۱. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۹۶.
۴۲. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۵۷.
۴۳. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۹۰.
۴۴. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۰۷.
۴۵. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۲۴.
۴۶. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۲۹.
۴۷. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۴.
۴۸. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۸۲.
۴۹. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۱۰.
۵۰. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۵۰.
۵۱. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۷۴.
۵۲. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۷۹.
۵۳. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۸۱.
۵۴. بلغة المرام، یحیی بن مطهر بن اسماعیل، ص۱۴۳.


۱۳ - منبع


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «بلغة المرام فی الرحلة الی بیت الله الحرام و الی المدینة النبویه».    


رده‌های این صفحه : سفر نامه ها | کتاب شناسی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.